Prawo handlowe międzynarodowe

Tytułem wstępu

W praktyce obrotu gospodarczego przedsiębiorcy posługują się Ogólnymi Warunkami Umów (OWU) a to z zamiarem włączenia ich do umowy stron.

W OWU zawierane są postanowienia dotyczące praw i obowiązków stron wynikających z umowy, sposób jej wykonania oraz skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Według jakiego prawa – Konwencja Wiedeńska

Powstaje pytanie; według jakiego prawa należy oceniać skuteczność włączenia OWU do stosunku zobowiązaniowego stron, czy wg prawa krajowego, znajdującego zastosowanie w sprawie (polskiego kodeksu cywilnego, BGB - niemieckiego kodeksu cywilnego oraz HGB - niemieckiego kodeksu handlowego, ABGB - austriackiego kodeksu cywilnego oraz UGB - austriackiego kodeksu przedsiębiorców),

Konwencja Wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów jest elementem składowym systemu prawnego Polski, Niemiec oraz Austrii.

Jako umowa międzynarodowa wypiera stosowanie ustawodawstwa krajowego (polskiego kodeksu cywilnego, BGB - niemieckiego kodeksu cywilnego oraz HGB - niemieckiego kodeksu handlowego, ABGB - austriackiego kodeksu cywilnego oraz UGB - austriackiego kodeksu przedsiębiorców), stanowiąc tym samym podstawę prawną dla oceny skuteczności włączenia OWU do stosunku umownego stron.

Zatem skuteczność włączenia OWU jednej ze stron podlega ocenie Konwencji Wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów.

Konwencja Wiedeńska nie zawiera wyraźnych regulacji odnoszących się do włączenia OWU.

To czy OWU stały się elementem składowym umowy stron, podlega zawsze ocenie w świetle art. 8 oraz 9 I Konwencji Wiedeńskiej.

Praktyczny problem - odesłać czy przekazać?

Na szczególną uwagę zasługują takie stany faktyczne, w których jedna ze stron odsyła do swoich OWU a adresat tego odesłania reaguje milczeniem.

W praktyce sądowniczej pojawia się zasadnicze pytanie, jakie wymagania formalne muszą zostać spełnione aby OWU jednej strony umowy stały się wiążące dla drugiej strony umowy?

Sprzedawca wysyła ofertę do potencjalnego klienta, w której znajduje się klauzula „obowiązują nasze OWU dostępne na stronie internetowej”.

Przedmiotem orzecznictwa sądów państw stron Konwencji Wiedeńskiej było wielokrotnie pytanie, czy z art. 8 Konwencji należy wyprowadzić ogólny obowiązek strony posługującej się OWU do przedłożenia ich drugiej stronie umowy?

Innymi słowy, czy wystarczającym jest, że sprzedawca przedstawiający swojemu potencjalnemu klientowi ofertę handlową odeśle go do obowiązywania swoich OWU znajdujących się na określonej stronie internetowej, czy też koniecznym jest przesłanie OWU adresatowi oferty wraz z ofertą?

Co na to sąd?

Poniżej zaprezentowane – stojące w sprzeczności - orzecznictwo niemieckiego oraz austriackiego Sądu Najwyższego wskazuje, że kwestia skutecznego włączenia OWU do stosunku zobowiązaniowego stron, nie jest do dnia dzisiejszego wyjaśniona przez jednolite orzecznictwo sądów państw stron Konwencji Wiedeńskiej.

Niemiecki Sąd Najwyższy - BGH:

Niemiecki Sąd Najwyższy – BGH – w swym orzeczeniu z dnia 31.10.2001 (VIII ZR 60/01), CISG – online 617, przyłączył się do powszechnie rozpowszechnionego w niemieckiej literaturze poglądu, wg którego

OWU powinny zostać przekazane przez stronę posługującą się OWU drugiej stronie umowy.

Inne sądy niemieckie, jak Sąd Krajowy Neubrandenbur (Landgericht Neubrandenburg), 3.08.2005, CISG – online 1190, Krajowy Trier (Landgericht Trier), 8.12.2004, CISG – online 910, przyłączyły się do lini orzecznictwa niemieckiego Sądu Najwyższego zakreślonej powyższym orzeczeniem z dnia 31.10.2001.

Niemiecki Sąd Najwyższy - w powyższym orzeczeniu - wyprowadza

generalny wymóg przedłożenia OWU partnerowi handlowemu

z przepisanej przez Konwencję Wiedeńską

zasady zachowania dobrej wiary w międzynarodowym obrocie gospodarczym.

Niemiecki Sąd Najwyższy podkreśla w swym orzeczeniu, że adresat OWU nie ma obowiązku informowania się o treści OWU, którymi posługuje się jego partner handlowy.

BGH zmienił tym samym dotychczasową linię orzecznictwa sądów niemieckich niższej instancji (Wyższy Sąd Krajowy Zweitbrucken, 31.3.1998, CISG – online 481).

Pogląd prawny wyrażony w powyższym orzeczeniu przez Niemiecki Sąd Najwyższy może o tyle dziwić, że niemiecki kodeks cywilny – BGB – nie przewiduje wymogu przedłożenia OWU drugiej stronie umowy.

Włączenie OWU do umowy stron wymaga przedłożenia ich partnerowi umownemu lub skutecznego odesłania do OWU dokonanego podczas negocjacji stron, tj. najpóźniej w chwili podpisania umowy. (Ontario Superior Court of Justice, 28.10.2005, CISG-online 1139, Nr. 29)

Znajdująca się na zamówieniu formuła

„We order based on our general term and conditions as followed“

wraz z odesłaniem do strony internetowej jest niewystarczająca aby doszło do włączenia OWU do treści umowy. Odmienne stanowisko musi prowadzić do wprowadzenia niepewności obrotu. Partner umowy nie może mieć bowiem pewności, czy na stronie internetowej znajduje się aktualne wydanie OWU (Wyższy Sąd Krajowy w Celle - OLG Celle, 24.07.2009, 13 W 48/09).

Niemiecki Sąd Krajowy w Coburg (LG Coburg, IHR 2007, 177)) orzekł, że jest wystarczającym, gdy nastąpi odesłanie do OWU, bez konieczności przekazywania OWU partnerowi handlowemu.

Austriacki Sąd Najwyższy - OGH:

Inaczej kwestię wymogu przekazania OWU drugiej stronie umowy postrzega austriacki Sąd Najwyższy – OGH – w swym orzeczeniu z dnia 6.2.1996, CISG – online 224.

Austriacki Sąd Najwyższy wyraził pogląd prawny, wg którego z art. 8 Konwencji Wiedeńskiej nie da się wyprowadzić wymagania przedłożenia drugiej stronie umowy swoich OWU.

Wg austriackiego Sądu Najwyższego wystarczającym jest umożliwienie drugiej strony wglądu do OWU.

Zdaniem austriackiego Sądu Najwyższego skierowanie przez adresata OWU pytania zwrotnego do strony odsyłającej do swoich OWU nie stanowi uciążliwości i adresat powinien zadać takie pytanie pod rygorem poddania się obowiązywaniu UWU strony odsyłającej.

Do poglądu tego przyłączył się Wyższy Sąd Krajowy Linz (Oberlandesgericht Linz) w swym orzeczeniu z dnia 8.8.2005, CISG – online 1087.

Dorozumiałe włączenie

Wg rozpowszechnionych poglądów podstawą włączenia OWU do stosunku zobowiązaniowego stron może być dorozumiane ich przyjęcie na podstawie prowadzonych przez strony negocjacji handlowych lub na podstawie wytworzonych przez strony zwyczajów.

Zasadniczo wymaga się by włączenie OWU poprzez odesłanie do ich obowiązywania nastąpiło podczas prowadzonych negocjacji, tj. najpóźniej z chwilą zawarcia umowy.

Odesłanie do OWU w rachunkach

Sytuacja się komplikuje, gdy strony pierwotnie, przy podejmowaniu pierwszych kontaktów handlowych nie włączyły OWU do umowy ale odesłanie do OWU sprzedawcy znajduje się na przesyłanych rachunkach lub dokumentach dostawy towaru.

Takie następcze odesłanie do OWU sprzedawcy nie prowadzi z reguły do włączenia ich do umowy stron.

Od tej generalnej zasady dopuszcza się w orzecznictwie dwa następujące wyjątki:

Po pierwsze, włączenie OWU sprzedawcy na podstawie odesłań znajdujących się na rachunkach sprzedawcy lub dokumentach dostawy towaru, może być postrzegane jako następcza zmiana treści pierwotnie zawartej umowy.

Taka następcza zmiana postanowień umowy wymaga woli dwóch stron. Sąd w ramach postępowania dowodowego musi zbadać a sprzedawca wykazać, że adresat rachunków wyraził zgodę na zmianę pierwotnie zawartej umowy. Takiemu dowodowi stawiane są wysokie wymagania; samo zapłacenie rachunków nie oznacza jeszcze wyrażenia przez kupującego woli włączenia OWU sprzedawcy do stosunku zobowiązaniowego stron; Ontario Superior Court of Justice, 28.10.2005, CISG – online 1139, RB Kortrijk 8.12.2004, CISG – online 1511.

Po drugie, przesyłanie przez sprzedawcę w ramach ciągłego stosunku gospodarczego rachunków lub dokumentów dostaw towarów, na których znajduje się odesłanie do OWU sprzedawcy, może mieć za skutek włączenie OWU do umów zawieranych w czasie późniejszym.

Niemiecki Wyższy Sąd Krajowy Zweibrucken (OLG Zweibrucken) 31.3.1998, CISG – online 481 oraz niemiecki Wyższy Sąd Krajowy Coburg (OLG Coburg), 12.12.2006, CISG – online 1447, uznały, że regularne przesyłanie rachunków lub podobnych dokumentów wraz z odesłaniem do OWU sprzedawcy jest wystarczające do włączenia ich do stosunku zobowiązaniowego stron, jeżeli odesłanie było rozpoznawalne dla adresata rachunków.

Małymi literami na odwrotnej stronie

Niemiecki Wyższy Sąd Krajowy w Saarbrucken 13.01.1993, CISG – online 83 oraz niemiecki Sąd Rejonowy w Nordhorn, 16.6.1994, CISG – online 259 uznały, że odesłanie do wydrukowanych na odwrocie umowy OWU jest wystarczającym dla włączenia ich do stosunku zobowiązaniowego.

Niemiecki Sąd Krajowy w Göttingen, 31.7.1997, CISG – online 564, orzekł, że samo wydrukowanie OWU na odwrocie umowy, bez odesłania w umowie do OWU nie jest wystarczające dla włączenia OWU do stosunku zobowiązaniowego stron.

Zagrożenia – niepewność obrotu prawnego

Jak z powyższego zestawienia orzecznictwa wynika, sądy państw stron Konwencji Wiedeńskie nie są zgodne w kwestii wymogów stawianych dla skutecznego włączenia OWU do stosunku zobowiązaniowego stron.

Niemieckie sądy niższych instancji, podzielając pogląd Niemieckiego Sądu Najwyższego wyrażony w orzeczeniu z dnia 31.10.2001, stawiają wymaganie faktycznego przekazania drugiej strony umowy swoich OWU.

Tej linii orzecznictwa nie podtrzymał Wyższy Sąd Krajowy w Hamm (OLG Hamm, 19.5.2015, 7 U 26/15, CISG – online 2615) i orzekł, że jest wystarczającym, gdy zagraniczny partner umowy miał możliwość zapoznania się z ich treścią. Przyjmuje się, że odesłanie do OWU podczas negocjacji stron jest wystarczające dla przyjęcia możliwości zapoznania się z ich treścią. Strona powołująca się na włączenie OWU do stosunku zobowiązaniowego stron jest zobowiązana przedłożyć je parterowi umownemu w języku prowadzonych negocjacji lub w języku uznawanym za język „światowy” tylko wówczas, gdy druga strona tego wyraźnie wówczas zażąda.

Orzecznictwo sądów austriackich jest ubogie w tej kwestii.

Orzeczenie austriackiego Sądu Najwyższego z 6.2.1996 może być już ze względu na upływ czasu nieaktualne. Należy zwrócić uwagę, że orzeczenie to zostało wydane przed orzeczeniem niemieckiego Sądu Najwyższego z dnia 31.10.2001.

Praktyka orzecznictwa austriackiego Sądu Najwyższego wskazuje, że austriacki Sąd Najwyższy w zakresie obowiązywania Konwencji Wiedeńskiej często odwołuje lub przejmuje orzecznictwo niemieckiego Sądu Najwyższego.

Od czasu wydania przez austriacki Sąd Najwyższy orzeczenia z dnia 6.2.1996 r. brak jest orzecznictwa w tym zakresie.

Wprawdzie Wyższy Sąd Krajowy w Linz w swym orzeczeniu z dnia 8.8.2005 przejął linię orzecznictwa zakreśloną przez austriacki Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6.2.1996, brak jest jednakże dalszego orzecznictwa sądów austriackich w tych kwestiach.

Praktyczne wskazówki

By ominąć niepewność związaną z kwestią skutecznego włączenia OWU do umowy międzynarodowej sprzedaży towarów należy w każdej ofercie handlowej lub zamówieniu odesłać partnera handlowego do obowiązywania własnych OWU a następnie dołączyć do oferty handlowej lub zamówienia własne OWU.

Jeżeli strony negocjowały zawarcie umowy i jedna ze stron odesłała do obowiązywania swoich OWU a druga strona nie sprzeciwiła się wyraźnie włączeniu OWU do umowy, to należy przyjąć, że OWU strony odsyłającej zostały włączone do stosunku zobowiązaniowego stron.

Jeżeli strony nie prowadziły negocjacji a umowa została zawarta poprzez przesłanie zamówienia lub potwierdzenia zamówienia wraz z odesłaniem do OWU i bez ich faktycznego przedłożenia, to można – w oparciu o powyższe niemieckie orzecznictwo – argumentować, że OWU nie zostały skutecznie włączone do umowy stron.